Samengestelde gezinnen: draagkrachtverdeling

Het berekenen van kinderalimentatie bij samengestelde gezinnen is ingewikkeld. Vaste regels zijn er niet. In deze blog zien we dat er verschillende manieren zijn om de draagkracht te verdelen.

Samengestelde gezinnen

Een samengesteld gezin – ook wel stiefgezin of nieuw gezin genoemd – is een gezin waarbij tenminste één van de partners kinderen heeft uit een vorige relatie. Meestal ontstaat een samengesteld gezin na echtscheiding. Bijvoorbeeld: een gescheiden ouder krijgt een nieuwe partner, die zelf ook kinderen heeft uit een vorige relatie. En uit de nieuwe relatie worden ook weer kinderen geboren.

Het berekenen van kinderalimentatie is in zo’n geval behoorlijk ingewikkeld. Vaak zijn drie personen onderhoudsplichtig voor een kind, namelijk de ouders en een stiefouder. Daarnaast moet de draagkracht van een ouder worden verdeeld over kinderen die in verschillende gezinnen leven.

In deel 1 van dit tweeluik kwam de bijdrageplicht van de stiefouder aan bod. Dit tweede deel gaat over de draagkrachtverdeling als de kinderen in verschillende gezinnen leven, bijvoorbeeld de situatie dat de kinderen na de scheiding bij moeder gaan wonen en vader een kind krijgt met zijn nieuwe partner. Hoe verdeel je de draagkracht in een dergelijk geval? Bestaan daar regels voor?

We beginnen met een paar uitgangspunten.

Uitgangspunten Hoge Raad

In een aantal arresten [i] heeft de Hoge Raad belangrijke uitgangspunten gegeven.

Wanneer een ouder kinderen heeft uit meerdere relaties terwijl zijn of haar draagkracht niet voldoende is om in de behoefte van alle kinderen te voorzien, moet zijn draagkracht in beginsel gelijkelijk over alle kinderen worden verdeeld, tenzij er bijzondere omstandigheden zijn, zoals een duidelijk verschil in behoefte van de kinderen.

Wanneer een gescheiden ouder een kind krijgt met een nieuwe partner, moet bij het (her)berekenen van de alimentatie voor de kinderen uit de eerdere relatie de bijdrageplicht van de nieuwe partner voor het nieuwe kind worden meegewogen. Daarbij geldt dat de onderlinge bijdrageplicht van de ouder en de nieuwe partner moet worden bepaald naar rato van ieders draagkracht, net als de onderlinge bijdrageplicht van de gescheiden ouders.

Tot slot, indien er geen financiële gegevens van de nieuwe partner beschikbaar zijn terwijl deze in het eigen levensonderhoud kan voorzien, mag er vanuit worden gegaan dat de partner ten minste voor de helft bijdraagt.

Knelpunten

Wie even nadenkt over deze uitgangspunten, ziet meteen een paar problemen opdoemen.

Een van de hoofdregels – een gelijke verdeling van draagkracht over alle betrokken kinderen – geldt niet in geval van bijzondere omstandigheden. Maar erg bijzonder hoeven deze omstandigheden niet te zijn, getuige het feit dat een duidelijk verschil in behoefte als zodanig kwalificeert. Kinderen in verschillende gezinnen zullen vrijwel altijd een verschillende behoefte hebben en of dat in een individueel geval een duidelijk verschil is, is vatbaar voor interpretatie. In zijn algemeenheid geeft het criterium van de bijzondere omstandigheden ruimte voor maatwerk, voor een redelijkheidsoordeel.

Het naar rato laten meewegen van de onderhoudsplicht van de partner is bij een tekort aan draagkracht rekenkundig problematisch. Immers, in beide gezinnen moet de draagkracht naar rato  worden verdeeld. Waar begin je in zo’n geval met rekenen?

Er zijn in de praktijk nogal wat manieren om te rekenen. Aan de hand van een eenvoudig voorbeeld laat ik dat zien.

Verschillende rekenmanieren

In dit eenvoudige voorbeeld is sprake van twee gescheiden ouders die samen twee kinderen hebben (kind 1 en kind 2). De man is hertrouwd en heeft met zijn nieuwe partner ook een kind gekregen (kind 3). De behoefte van kind 1 en 2 bedraagt € 300 per kind. De behoefte van kind 3 bedraagt € 600. De draagkracht van de vrouw is € 50, die van de man € 500 en die van zijn partner € 400 (in alle gevallen per maand). De totale behoefte bedraagt € 1.200 en de totale draagkracht € 950, er is dus een draagkrachttekort.

BH 1+2BH 3DK vrouwDK manDK partnerTotale BHTotale DK
300 / kind600505004001.200950

De draagkracht van de man kan vervolgens op tenminste vijf manieren worden verdeeld.

1. De draagkracht van de man wordt gelijkelijk over de kinderen verdeeld. Voor elk kind heeft de man dan 167 beschikbaar. Voor kind 1 en 2 is dan in totaal 334 + 50 = 384 beschikbaar. Het tekort voor kind 1 en 2: 216 (108 per kind). Voor kind 3 is in totaal 167 + 400 = 567 beschikbaar. Het tekort voor kind 3: 33.

2. De draagkracht van de man wordt naar rato van de behoefte van alle betrokken kinderen verdeeld, waarbij een eventueel surplus wordt overgeheveld. Voor kind 1 en 2 heeft de man (600/1200 x 500 =) 250 beschikbaar. In totaal is beschikbaar: 250 + 50 = 300. Het tekort voor kind 1 en 2 is: 300 (150 per kind). Voor kind 3 heeft de man 250 beschikbaar. In totaal is beschikbaar 250 + 400 = 650. In de behoefte van kind 3 wordt dus volledig voorzien en er resteert een surplus van 50, dat wordt overgeheveld naar kind 1 en 2. Resteert voor kind 1 en 2 een tekort van 250 (125 per kind).

3. Eerst wordt de behoefte van kind 3 toegerekend aan de ouders (de man en zijn partner) naar rato van hun draagkracht en daarna wordt de draagkracht van de man verdeeld naar rato de behoefte van alle kinderen. Eerst wordt dus een deel van de behoefte van kind 3 toegerekend aan de man. Voor zijn rekening komt dan: 500/900 x 600 = 333. Vervolgens wordt zijn draagkracht over de behoefte van drie kinderen verdeeld, waarbij de behoefte van kind 3 op het aandeel van de man daarin wordt gesteld. Voor kind 1 en 2 heeft de man vervolgens beschikbaar: 600/933 x 500 = 322. In totaal is beschikbaar: 322 + 50 = 372. Het tekort voor kind 1 en 2 is: 228 (114 per kind). Voor kind 3 heeft de man beschikbaar 333/933 = 178. In totaal beschikbaar 178 + 400 = 578. Het tekort voor kind 3 is: 22.

4. De draagkracht van de man wordt (in redelijkheid) zodanig verdeeld dat er voor elk kind een gelijk tekort resteert, in casu 83 per kind.

5. Gezien het tekort aan draagkracht wordt eerst de draagkracht van beide vrouwen volledige aangewend. Voor kind 1 en 2 resteert dan een behoefte van € 275. Voor kind 3 € 200. Daarna wordt de draagkracht van de man verdeeld naar rato van de resterende behoefte. Zijn draagkracht voor voor kind 1 en kind 2 bedraagt dan: 2 x 275/750 x 500 = € 366. Voor kind 3: 200/750 x 500 = € 133. Het tekort voor kind 1 en kind 2 is: € 183. Het tekort voor kind 3 is: 67.

En tenslotte kun je je nog afvragen wat in dit specifieke geval redelijk is, wat misschien tot nóg een andere uitkomst leidt. Duidelijk is dat alle rekenmanieren verschillende uitkomsten geven. Hieronder zijn de resultaten in een tabel weergegeven.

 Manier 1Manier 2Manier 3Manier 4Manier 5
Bijdrage man kind 1,2333250322383367
Bijdrage man kind 3167250178117133
Tekort kind 1+ 2217 (88/k)250 (125/k)228 (114/k)166 (83/k)183 (92/k)
Tekort kind 333228367

Let op: in dit voorbeeld wordt alleen de draagkracht verdeeld. De volgende stap is kijken welke invloed de zorgverdeling heeft en of er gronden zijn voor het toepassen van de zorgkorting.

Een greep uit de jurisprudentie

Een kleine (niet representatieve!) greep uit de jurisprudentie.

In zijn uitspraak van 24 oktober 2018 overweegt het Hof Den Haag dat de man een zwaarwegende en wettelijke onderhoudsverplichting jegens de kinderen uit zijn eerdere relatie heeft en dat de kosten van een nieuw kind daarom niet dermate mogen afwijken dat hij niet langer in de kosten van zijn andere kinderen kan voorzien. De hoge oppaskosten tellen daarom niet mee bij de behoefte van het nieuwe kind. Het hof verdeelt eerst de draagkracht van de man naar rato van de behoefte van de kinderen (€ 415 voor de oudere kinderen en € 870 voor het nieuwe kind). Rekening houdend met de bijdrageplicht van de partner resteert voor het nieuwe kind een surplus, dat wordt overgeheveld naar zijn andere kinderen.

In zijn uitspraak van 22 mei 2019 verdeelt het Hof Den Haag de draagkracht van de man gelijkelijk over zijn vier kinderen, omdat de gegevens om de behoefte van kind 3 en 4 te berekenen ontbreken en deze kinderen bij de man wonen.

In de uitspraak van het Hof Den Haag van 4 oktober 2017 heeft de man twee kinderen, één met zijn vorige partner en één met zijn nieuwe partner. Het gezinsinkomen van hem en zijn nieuwe partner is veel hoger dan dat van de (alleenstaande) vorige partner. Ondanks het verschil in behoefte tussen de kinderen verdeelt het hof de draagkracht van de man fifty-fifty. Maar dat is niet alles, want het hof hevelt ook een stuk surplus over naar het oudste kind ‘zodat de situatie van de minderjarige in de thuissituatie bij de vrouw in meerdere mate vergelijkbaar wordt met die van de situatie in het gezin van de man.’ (ro. 5.7)

De rechtbank Noord-Holland overweegt in zijn uitspraak van 3 juli 2019 dat ‘zoveel mogelijk in de kosten van alle kinderen moet worden voorzien’ en verdeelt de draagkracht van de man zodanig dat voor alle kinderen een gelijk tekort resteert.

In de uitspraak van het Hof Arnhem Leeuwarden van 31 januari 2017 hebben partijen een kind, dat bij de man woont. De vrouw heeft een kind uit een nieuw huwelijk en de man heeft drie nieuwe kinderen met zijn nieuwe partner. Het hof houdt rekening met de bijdrageplicht van de nieuwe partners door eerst een deel van de behoefte van de nieuwe kinderen toe te rekenen aan de nieuwe partners. Daarna wordt de draagkracht van partijen naar rato van de behoefte van de kinderen waarvoor zij onderhoudsplichtig zijn verdeeld.

Conclusie

De algemene uitgangspunten voor samengestelde gezinnen laten (veel) ruimte voor maatwerk. Die ruimte wordt door de rechter ook benut. Het voordeel is dat alle omstandigheden van het geval een rol kunnen spelen. Het nadeel is dat zo’n redelijkheidsoordeel vaak subjectief aandoet.

Daar waar rekening moet worden gehouden met de bijdrageplicht van de nieuwe partner, ontstaat een rekenkundig probleem. Want wat is het startpunt van de berekening? Ga je eerst de draagkracht van de hoofdpersoon verdelen naar rato van de behoefte van de kinderen (manier 2) of begin je met het verdelen van de behoefte van de nieuwe kinderen naar rato van de draagkracht van de ouders (manier 3)? Manier 3 lijkt het meest in overeenstemming met de uitgangspunten van de Hoge Raad. Beide methoden worden in de praktijk gebruikt en geven (uiteraard) verschillende uitkomsten.

Dit alles maakt dat procederen over de kinderalimentatie bij samengestelde gezinnen onvoorspelbare uitkomsten geeft. Is dat te voorkomen? Nee, tenzij je de regels sterk vereenvoudigt en (nog) meer met forfaitaire uitgangspunten gaat werken. We zien hier wéér het aloude dilemma rondom kindalimentatie: de keuze tussen eenvoud en maatwerk.

Ik sluit af met een citaat uit de uitspraak van de rechtbank Midden-Nederland van 29 mei 2017. Vóórdat de rechtbank aan een ellenlange rekenexercitie begint, geeft hij de fanatiek strijdende partijen het volgende mee.

‘Het is dan ook inherent aan de berekening van kinderalimentatie dat deze nooit exact overeen zal komen met de werkelijke situatie van partijen, maar dat slechts kan worden gekomen tot een benadering hiervan. Zeker in het geval als het onderhavige, waarin sprake is van meerdere onderhoudsgerechtigden en onderhoudsplichtigen, is een dergelijke exacte benadering onmogelijk. Een dergelijke benadering is bovendien ook niet wenselijk, omdat dan bij iedere kleine wijziging tot een herberekening zou moeten worden overgegaan. De vastgestelde kinderalimentatie dient juist een bepaalde bestendigheid te kennen om te voorkomen dat partijen steeds opnieuw in discussies (en wellicht zelfs procedures) belanden over de hoogte van de kinderalimentatie.’

Hier heeft een wijze rechter gesproken.


Met veel dank aan Hanneke Moons voor het meelezen en het commentaar!

[i] HR 13 december 1991, LJN: ZC0451, NJ 1992, 178: “3.3 (…) Op zichzelf is juist de overweging van het hof dat de wet geen regeling geeft voor een situatie als de onderhavige waarin iemand onderhoudsverplichtingen heeft jegens kinderen uit zijn eerste en uit zijn tweede huwelijk, terwijl zijn draagkracht niet voldoende is om aan die verplichtingen volledig te voldoen. Een redelijke wetstoepassing brengt evenwel mede dat in zulk een geval het voor onderhoud beschikbare bedrag tussen die kinderen wordt verdeeld, in beginsel gelijkelijk tenzij bijzondere omstandigheden tot een andere verdeling aanleiding geven, zoals bijvoorbeeld het geval kan zijn bij een duidelijk verschil in behoefte (…).”  Zie ook HR 22 april 2005, LJN: AS3643, NJ 2005, 379, m.nt. SW.

Hoge Raad 13 juli 2012, ECLI:NL:HR:2012:BX1295:  “3.4.1 (…) Ingeval het gaat om kinderalimentatie die door ouders is verschuldigd, zal de omvang van ieders verplichting in beginsel moet worden vastgesteld naar rato van ieders draagkracht (art. 1:404 lid 1 BW). Indien een ouder een nieuwe relatie is aangegaan waaruit kinderen zijn geboren, dan zal niet alleen rekening moeten worden gehouden met het feit dat die ouder verplicht is om tevens bij te dragen in de kosten van de verzorging en opvoeding van die kinderen, maar ook met het feit dat op de andere ouder van die kinderen eenzelfde verplichting rust en dat de onderlinge bijdrageplicht van de ouders in de nieuwe relatie eveneens bepaald dient te worden naar rato van ieders draagkracht. Aldus kan de bijdrageverplichting van die andere ouder mede van invloed zijn op het voor een kind uit een eerdere relatie beschikbare gedeelte van de draagkracht van de jegens dat kind onderhoudsplichtige ouder. Het hof heeft daarom niet kunnen voorbijgaan aan het betoog van de vrouw dat de man de inkomensgegevens van zijn echtgenote dient over te leggen (vgl. HR 22 april 1988, LJN AD0287, NJ 1989/386, HR 28 mei 1993, LJN ZC0978, NJ 1994/434, HR 11 november 1994, LJN ZC1539, NJ 1995/129 en HR 26 november 2010, LJN BN7055, NJ 2010/633). Voor zover het oordeel van het hof daarop mocht berusten dat de draagkracht van de man ontoereikend is om aan zijn verplichtingen jegens alle kinderen volledig te voldoen – en zijn draagkracht daarom gelijkelijk moet worden verdeeld over alle kinderen – geldt dat het heeft miskend dat het eerst tot deze vaststelling kon komen nadat het de draagkracht van de echtgenote van de man had onderzocht en vastgesteld, nu de voor [kind 1] beschikbare draagkracht van de man daardoor mede op vorenstaande wijze kan worden beïnvloed (HR 22 april 2005, LJN AS3643, NJ 2005/379). 3.4.2 Indien de rechter niet de beschikking krijgt over de voor de berekening van de draagkracht van de andere ouder van de kinderen uit de andere relatie benodigde gegevens, staat het hem vrij die draagkracht te schatten aan de hand van de hem wel ter beschikking staande gegevens, en daarbij, gelet op art. 21 en 22 Rv., rekening te houden met het feit dat de benodigde gegevens niet verstrekt zijn en met de eventuele verklaring die daarvoor is gegeven. Indien de andere ouder geacht moet worden in eigen levensonderhoud te voorzien, kan de rechter in dat geval, zonder nader onderzoek naar diens draagkracht, ervan uitgaan dat die andere ouder ten minste voor de helft bijdraagt in de behoefte van die kinderen.”

Zie ook Hoge Raad 03-02-2017 ECLI:NL:HR:2017:157 en Hoge Raad 9-3-2018, ECLI:NL:HR:2018:314.