Waarom haviken winnen: ingebouwde denkfouten

‘Waarom hebben haviken zoveel invloed? Het antwoord ligt wellicht verscholen in de menselijke geest. Mensen hebben tal van ingebouwde denkfouten, die bijna allemaal meer gericht zijn op conflict dan op concessies doen.’

Dit was de intro van een artikel uit 2009  van psycholoog en Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman en politicoloog Jonathan Renshon. De wetenschappers waren geschrokken van wat ze hadden ontdekt: dat ons denkpatroon, waar allerlei (voorspelbare) fouten in zitten, meer neigt naar conflict dan naar verzoening. Dat haviken vaak winnen van duiven.

In de psychologie wordt een voorspelbare denkfout bias genoemd. En daar hebben wij er nogal wat van.

Oorlog en echtelijke ruzie

Bijvoorbeeld: wij zijn geneigd allerlei kwade bedoelingen toe te dichten aan een tegenstander, terwijl we ons eigen minder prettige gedrag verklaren als een reactie op de ander. Het omgekeerde, dat ander ook weleens lelijk zou kunnen doen omdat wij lelijk doen, komt niet in ons op.

Het artikel van Kahneman c.s. gaat vooral over de macro-situatie waarin je deze bias akelig duidelijk ziet: oorlog! Met als pregnant voorbeeld de inval van US en Groot-Brittannië in Irak.  Maar deze bias speelt evenzogoed in micro-verband en wel … juist ja, bij echtelijke ruzies.

Rare vergelijking, de Irak-oorlog en een ruziënd echtpaar? Niet echt, als je kijkt naar wat er bij een complexe echtscheiding kan gebeuren. Mensen die vechtend scheiden belanden vaak in een vicieuze cirkel van actie-reactie. En raken het zicht op elkaar als mens soms volledig kwijt.

Eendimensionaal

Bij een vechtscheiding lopen we kans dat we de ander uiteindelijk alleen nog zien als die gestoorde vijand die uit is op onze ondergang. Er is geen keus, we moéten wel terugslaan. Dat die ander wellicht – net als wijzelf – pijn heeft en verdriet, dat zien we niet (meer). Dat elk verhaal minstens twee – zo niet tien – kanten heeft, zijn we kwijt. Iedereen die regelmatig met complexe scheidingen te maken heeft, weet hoe eendimensionaal het denken kan worden.

Maakbaar

Meest lastige vraag: hoe keer je dat om? Hoe kun je iemand voorzichtig een andere werkelijkheid laten zien? Hoe laat je iemand kijken naar wat wél kan (niet reageren, anders reageren, iets leuks gaan doen, een rondje hardlopen, een vraag stellen, relativeren) in plaats van wat niét kan (de ander veranderen)? De praktijk wijst uit: een soms haast onmogelijke opgave.

Maar als je bedenkt dat kunnen  (en dan vooral: niet kunnen) waarschijnlijk veel zwaarder weegt dan willen, is dat niet zo gek. Wij zijn niet zo maakbaar als we zouden wensen en ons gedrag laat zich niet zo eenvoudig sturen.

Egoïstische volwassene?

Het is de verdienste van Kahneman en vele andere wetenschappers dat we intussen iets weten over de werking van ons brein … een verre van perfecte computer en (gelukkig?) lastig te deprogrammeren.

Voor mij is een vechtscheidende ouder geen asociale, egoïstische volwassene die over de rug van zijn kinderen zijn eigen frustraties botviert. Het is een mens. Met een eigen aanleg en karakter, een scala aan ingebouwde denkfouten en soms een zware rugzak met ervaring.

Aandacht voor de benarde positie van kinderen is goed. Hard nodig ook. Maar inzicht in wat ouders – lees: mensen – beweegt net zo goed.