Samengestelde gezinnen en kinderalimentatie (1)

Samengestelde gezinnen: de onderhoudsplicht van de stiefouder

Een samengesteld gezin – wel stiefgezin of nieuw gezin genoemd – is een gezin waarbij tenminste een van de partners kinderen heeft uit een vorige relatie. Meestal ontstaat een samengesteld gezin na echtscheiding: een gescheiden ouder krijgt een nieuwe partner, die zelf soms ook kinderen heeft. En uit die nieuwe relatie worden soms ook weer kinderen geboren. Het berekenen van kinderalimentatie is in zo’n geval behoorlijk ingewikkeld. Vaak zijn er drie personen onderhoudsplichtig voor een kind en moet de draagkracht van ouders worden verdeeld over kinderen die in verschillende gezinnen wonen. Hoe doe je dat? Zijn er regels voor dit soort berekeningen?

In de eerste blog van dit tweeluik komt de bijdrageplicht van de stiefouder aan bod. Moet de stiefouder net zo veel bijdragen als de biologische ouder? Deel 2 gaat over draagkrachtverdeling van ouders van wie de kinderen in verschillende gezinnen leven.

Maar eerst de vraag die aan alles voorafgaat.

Wie zijn onderhoudsplichtig voor een kind?

Onderhoudsplichtig voor een kind zijn de ouders en de stiefouders. Een stiefouder is degene met wie een ouder is getrouwd of een geregistreerd partnerschap heeft. Een stiefouder is alleen onderhoudsplichtig voor een kind dat tot zijn gezin behoort. Bijvoorbeeld: een man trouwt met een vrouw die kinderen heeft uit een eerder huwelijk, maar die kinderen bij wonen bij hun vader. De man wordt dan wel stiefouder maar niét onderhoudsplichtig voor deze kinderen. Wanneer een ouder gaat samenwonen – zonder huwelijk of partnerschap – ontstaat voor de partner géén onderhoudsplicht [1]. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, is een biologische ouder die het kind niet heeft erkend, wél onderhoudsplichtig. Een wettelijke, maar niet-biologische ouder (denk bijvoorbeeld aan adoptie) is natuurlijk ook gewoon onderhoudsplichtig.

De bijdrageplicht van de stiefouder versus de ouder

De stiefouder moet dus meebetalen aan het levensonderhoud van de stiefkinderen die tot zijn of haar gezin behoren. Maar telt de bijdrageplicht van de stiefouder net zo zwaar als die van de eigen ouders?

De Hoge Raad heeft al in 1994 beslist dat de onderhoudsplicht van een stiefouder niét subsidiair is aan die van de ouders. Met andere woorden: de stiefouder komt niet pas aan bod wanneer de ouders een tekort aan draagkracht hebben. Hoofdregel is een gelijke rang van onderhoudsverplichtingen, dat wil zeggen dat elke onderhoudsplichtige in principe naar rato van zijn draagkracht moet bijdragen (zie ook: Hoge Raad 13 juli 2012, ECLI:NL:HR:2012:BX1295). Maar – en nu komt het – er moet ook rekening worden gehouden met de omstandigheden van het geval en dan met name met de bijzondere verhouding tussen ouder en kind en tussen stiefouder en kind. Denk daarbij aan de mate van contact tussen ouder en kind, aan de vraag hoe lang de stiefouder al in beeld is, en het gegeven dat de biologische ouder sowieso nauwer verwant is met het kind dan een stiefouder. Deze onderlinge verhoudingen kunnen reden zijn om af te wijken van de hoofdregel. Het laat zich raden dat dit bijzondere-verhouding criterium veel ruimte laat voor (subjectieve) appreciatie.

Een greep uit de jurisprudentie

Hieronder een kleine (niet representatieve!) greep uit de jurisprudentie.

In de uitspraak van het Hof Arnhem-Leeuwarden van 18 september 2018 heeft een man twee kinderen uit een vorige relatie en is hij stiefvader van het kind van zijn nieuwe partner. Het hof overweegt klip-en-klaar dat ‘de verplichting tot levensonderhoud door de eigen ouders voorop staat’. En omdat het hof ervan uitgaat dat de eigen ouders van het stiefkind ruimschoots in diens behoefte kunnen voorzien, telt het stiefkind niet mee bij het verdelen van de draagkracht van de man. Het hof maakt hier de onderhoudsplicht van de stiefvader zonder meer subsidiair aan die van de wettelijke ouders.

Op 20 december 2018 oordeelt het Hof Den Bosch over de situatie waarin de biologische vader en het kind al jaren geen contact meer hebben en het kind al zo’n vier jaar deel uitmaakt van het gezin van stiefvader. Het hof vindt het in dit geval redelijk dat de stiefvader een derde deel van de kosten van het kind draagt. Het overige deel wordt naar rato van de draagkracht van de vader en de moeder verdeeld.

In de uitspraak van het Hof Den Bosch van 5 juli 2018 hebben vader en moeder twee kinderen, waarvan de jongmeerderjarige al jaren bij een tante woont. Moeder is hertrouwd en het jongste kind woont bij haar en stiefvader. De rechtbank rekende vader een groter aandeel in de kosten toe dan stiefvader, maar het hof is het daar niet mee eens. Het hof oordeelt dat hier de hoofdregel van gelijke rang moet gelden en en verdeelt daarom ieders draagkracht naar rato over de kosten van de kinderen.

Het Hof Amsterdam oordeelt op 18 augustus 2017 over de situatie van gescheiden ouders met één kind, waarbij moeder is hertrouwd en het kind bij haar en stiefvader woont. Tussen vader en kind is regelmatig contact en het huwelijk van moeder is nog vers. Zowel vader als stiefvader kunnen volledig in de behoefte van het kind voorzien, de draagkracht van moeder is gering. Het hof vindt het in dit geval niet redelijk om de draagkracht naar rato over de kosten van het kind te verdelen, want dan zou stiefvader net zo veel als vader betalen. Daarom vindt het Hof dat vader en moeder samen twee derde moeten bijdragen.

Conclusie

De bijdrageplicht van de stiefouder wordt soms op nihil gesteld, soms op een derde deel van de kosten, dan weer naar rato van draagkracht over de kosten verdeeld. De praktijk kent ongetwijfeld nog (veel) meer variaties. De rechter heeft veel ruimte voor maatwerk, voor een redelijkheidsoordeel. Waardoor de rechtspraak onvermijdelijk casuïstisch wordt, en subjectief aandoet.

Voor de rechtszekerheid was het beter geweest wanneer de Hoge Raad de bijdrageplicht van de stiefouder subsidiair had gemaakt aan die van de ouders. Dan was er een duidelijke, voor alle gevallen toepasbare regel geweest. Voor het volledig afschaffen van de stiefouderlijke onderhoudsplicht wordt intussen al jaren gepleit [2]. Tot nu toe zonder resultaat.

De slotsom luidt dat procederen over dit onderwerp wel iets weg heeft van een kansspel. Voor ouders des te meer reden om – zo nodig met hulp van een mediator – samen goede afspraken te maken.

[1] De vraag of bij samenwonen een onderhoudsplicht voor de niet-ouder moet ontstaan, net als voor de stiefvader, speelt al jaren en wordt af en toe aan de rechter voorgelegd. Tot nu toe heeft alleen een (lagere) rechter in zeer uitzonderlijke omstandigheden rekening gehouden met het feit dat een samenwonende vader financieel de zorg droeg voor de kinderen van zijn partner (Rb. Noord-Holland, 20-04-2016, ECLI:NL:RBNHO:2016:3147).

[2] Zie ook het wetsvoorstel herziening kinderalimentatie, Tweede Kamer, vergaderjaar 2014–2015, 34 154, nr. 3, pagina 18.

Naschrift 

Recent oordeelde de rechtbank Rotterdam dat bij co-ouderschap een kind in twee gezinnen woont en dat de stiefouder (dus) onderhoudsplichtig is. Zie ECLI:NL:RBROT:2020:554. Een terecht uitspraak.