Onze maatschappij is voortdurend in beweging en wordt steeds ingewikkelder. Op zich wel logisch dus dat ons recht ook steeds ingewikkelder wordt.
Wij – lees: de samenleving, de mensen die de regels maken – hebben de neiging voor elke specifieke situatie aparte regels te maken. De hoeveelheid regels is intussen enorm en ze veranderen ook nog eens aan de lopende band.
Een voorbeeld uit onze eigen praktijk. De regels voor het berekenen van kinderalimentatie: in 2013 zijn de spelregels helemaal veranderd en nu al zijn er concrete plannen om alles weer helemaal om te gooien. Ander voorbeeld: het nieuwe ontslagrecht in de Wet Werk en Zekerheid: bedoeling was dat alles eenvoudiger zou worden, maar dat is niet gelukt, integendeel.
Dat is een zorgwekkende ontwikkeling. Want de mensen voor wie de regels zijn bedoeld, begrijpen het allang niet meer. Om de regels toe te passen of af te dwingen, is vaak de hulp nodig van een jurist of advocaat.
IKEA-test
Daarom heeft onlangs een groep van superdeskundigen gepleit voor een IKEA-test voor nieuwe regels. Klinkt goed, maar wat heeft IKEA met het recht te maken?
Simpel. De meubels van IKEA zijn al decennialang een succesformule. Eenvoudig, eigentijds én vooral: je kunt ze eenvoudig met behulp van een handleiding zelf in elkaar zetten. De IKEA-test staat voor de vraag: kun je het zelf doen? Nieuwe regels zouden moeten voldoen aan deze test: iedereen moet ze kunnen snappen en ermee kunnen werken. Ook moet er een handleiding bij de regels zitten die uitlegt hoe we ze moeten toepassen.
Het is heel goed dat gerenommeerde juristen pleiten voor meer eenvoud in de regelgeving. Maar is dat pleidooi ook reëel?
Het antwoord is: ja en nee. En ook: dat is een politieke keuze.
Evenwicht
Simpel gesteld: als je maatwerk wilt leveren, als je rekening wilt houden met alle individuele omstandigheden van mensen, dan zijn eenvoudige regels niet voldoende. Als het om alimentatie gaat bijvoorbeeld, dan kun je simpele hoofdregel maken die veel gevallen over één kam scheert. Maar bereik je daar een eerlijke oplossing mee?
Het antwoord is ongetwijfeld dat ‘de’ oplossing die voor iedereen goed is, niet bestaat … dat we altijd moeten blijven zoeken naar een evenwicht tussen maatwerk en eenvoud en dat dit altijd een wankel evenwicht zal blijven. Op dit moment is er te veel maatwerk, maar je moet ook niet te veel eenvoud willen, want dat pakt in individuele gevallen oneerlijk uit.
Een oproep aan de wetgever: zoek dat evenwicht tussen maatwerk en eenvoud. En maak bij elke wet een handleiding in normaal nederlands.
En wie weet, komt er een tijd dat er een basisinkomen is voor iedereen. Dat zou pas eenvoudig zijn!
